Schuld is het gevoel dat je iets fout hebt gedaan, schaamte is meer het gevoel dat je fout bent. Het gaat dus niet alleen om iets wat je hebt gedaan, maar om wie je bent als persoon, en je hebt het gevoel dat je niet goed genoeg bent, of minder waard dan anderen. Je kunt schaamte voelen in verband met je uiterlijk, je capaciteiten of je persoonlijkheidskenmerken.
In veel opzichten gaat schaamte over deel uitmaken van een gemeenschap en over geaccepteerd worden door je groep of je gelijken. Je voelt schaamte wanneer je plaats in de groep op de een of andere manier wordt bedreigd, of de groep nu de maatschappij in het algemeen is, je familie, je vriendengroep, je echtelijke relatie of je werkplek. Schaamte ontstaat wanneer je vernederd bent, of wanneer iets je lidmaatschap van de groep bedreigt.
De reden waarom wij de emotie schaamte hebben, is dat het voor ons een grote overlevingswaarde heeft gehad om deel uit te maken van een grotere groep, een kudde of roedel, in plaats van er alleen voor te staan. Schaamte heeft een slechte reputatie, maar is in veel opzichten de lijm van een samenleving: gezonde schaamte zorgt ervoor dat je je tot de samenleving of de groep verhoudt als iets dat groter is dan jijzelf. Het is meestal niet goed voor je sociale leven om geen schaamte te kennen.
Schaamte wordt vaak ervaren als het niet gezien willen worden door de anderen. De blik van anderen kan voelen alsof hij in brand staat. Je bloost en je wilt in de grond zinken en verdwijnen. Schaamte wordt vaak gerapporteerd als ongemak of zelfs pijn in je maag
De behoefte die samenhangt met schaamte is het behoren tot de groep, bevestiging, acceptatie of erkenning van iemand die je waardeert. Wat schaamte moeilijk te ervaren maakt, is dat je vaak zin hebt om je te verstoppen en je terug te trekken, terwijl de behoefte is dat anderen er zijn om je te accepteren. Veel mensen schamen zich daarom zonder dat anderen daar weet van hebben. Het is moeilijk om schaamte te uiten, maar het onthullen ervan kan wonderen doen.
Het is gebruikelijk dat men zich schaamt voor zijn emoties. Schaamte is dus vaak een secundaire emotie. Bijvoorbeeld, iemand kan zich schamen om bang of verdriet. Veel mensen hebben hun gevoelens geassocieerd met zwak zijn, waardoor de weg naar secundaire schaamte kort is.
Schaamte is een van de meest voorkomende primaire problematische emoties. De meest voorkomende redenen voor problematische schaamte is gepest te zijn, verstoten te zijn, of terugkerende ervaringen te hebben gehad van bekritiseerd te zijn, niet geaccepteerd te zijn of niet gevalideerd te zijn om wie je bent. Veel mensen worstelen met problematische schaamte die voortkomt uit hun kindertijd en adolescentie.